Yeniçeriler ve İstanbul Limanında Güç Gösterisi: "Balta Olmak" Deyiminin Kanlı Kökeni
Osmanlı döneminde İstanbul limanı, sadece ticaretin değil, aynı zamanda güç ve zorbalığın da merkeziydi. Özellikle Yeniçeri Ocağı mensupları, limana gelen her gemiyi kendi kontrollerine alarak gayriresmî bir komisyon düzeni kurmuştu. Bu düzende kimin borusu ötüyorsa, kazanan o olurdu.
Liman açıklarına demir atan ya da iskeleye yanaşan her gemi, kısa süre içinde yeniçerilerin hedefi haline gelirdi. Zorbalıkla gemiye çıkan yeniçeriler, mensup oldukları birliğin (orta) simgesini ve kendi isimlerini içeren bir levhayı geminin ön kısmına asarlardı. Bu levhaya ise halk arasında "balta" denirdi. Bu balta, geminin geçici olarak sahiplenildiğini gösteren bir güç nişanesi gibiydi.
Gemiye asılan baltadan sonra, malın sahibi ya da kaptanın hiçbir söz hakkı kalmazdı. Malın boşaltılması, dağıtımı ve satışı tamamen yeniçerinin elinde olurdu. Ve tabii ki bu paylaşımda aslan payını da yine onlar alırdı. Bu düzenin arkasında ise bireysel cesaretten çok, yeniçeri ortalarının organize gücü yatardı.
Ancak bu güç gösterisi zaman zaman kanlı çatışmalara da sahne olurdu. Eğer bir başka yeniçeri grubu aynı gemiyi gözüne kestirmişse, önce gemideki baltayı indirir, ardından kendi nişanını asardı. Bu “balta indirme” eylemi doğrudan savaş ilanıydı. Devamında kaçınılmaz olarak kılıçlar çekilir, meydan kan gölüne dönerdi. Bu tür bir savaşı kaybeden taraf için kullanılan deyim ise "bıçak altından geçmek" idi.
Sırf güç gösterisi için yapılan birebir dövüşler de yok değildi. Özellikle Galata’da, Hendek bölgesinde belirli bir gün ve saatte, adeta Batılıların düellosu gibi teke tek silahlı kapışmalar düzenlenirdi. Yatağanların, palaların konuştuğu bu düellolar genellikle ölümle sonuçlanır, tarafların destekçileri çatışmaya dahil olursa olaylar büyürdü.
Bugün hâlâ kullanılan “balta olmak” deyimi, işte bu acımasız dönemin bir kalıntısı olarak halk dilinde yaşamaya devam ediyor. Sadece bir gemiye sahip çıkmak değil, aynı zamanda tehdit, musallat olma ve zorbalık anlamları da taşıyor.