Bisiklet... Sıradan bir ulaşım aracı sandığınızın arkasında, sınırları ve önyargıları aşan olağanüstü bir macera yatıyor. Bugün, 1880'lerin dünyasında bisikletiyle yola düşen ve dünyayı dolaşan ilk insan olan Thomas Stevens'ın unutulmaz hikayesini sizlerle buluşturuyoruz. Peki bu hikaye neden bizim için bu kadar önemli? Çünkü onun pedalları, Anadolu'da iz bıraktı ve özellikle de Erzincan'da, bir asır öncesine dayanan sıcak bir insanlık dersini sayfalarına taşıdı. Bu haberi yazıyoruz çünkü Stevens'ın seyahatnamesi, sadece bir kaşifin not defteri değil, Erzincan'ın köylerinde, insanların yüzlerinde donup kalmış bir misafirperverlik ve iyilik hikayesi...
Thomas Stevens'ın orijinal kitabında Erzincan'ı anlattığı sayfaları okumak için buraya tıklayın
"BENİ GÜLÜMSEYEREK KARŞILADILAR"
-
yüzyılın sonlarında "penny farthing" adlı ilkel bisikletiyle dünyayı dolaşan Thomas Stevens'ın 1885'te tuttuğu seyahatnamenin orijinal sayfaları, gezginin Erzincan'a duyduğu hayranlığı gözler önüne seriyor. İnternet Arşivi'nde (archive.org) yer alan kitabın 379-381. sayfalarında, Stevens'ın Erzincan'ı "Küçük Asya'nın doğusundaki en önemli ticaret merkezlerinden biri" olarak tanımladığı ve şehirden "neredeyse tropikal bir cennet" diye bahsettiği ortaya çıktı.
Stevens'ın kitabında Erzincan'a ilişkin dikkat çeken ayrıntılar şöyle:
-
"Hoş geldin" gülümsemesi: "Erzingyan'a Doğru" başlıklı bölümde, şehre girişinin diğer Anadolu şehirlerinden farklı olduğunu vurgulayarak, "İnsanlar bana dostane bir şekilde gülümsedi ve hoş geldin anlamına gelen işaretler yaptı" ifadelerini kullanıyor.
-
Huzur dolu istirahat: Bir hanın avlusunda dinlenirken, "Etrafımı saran meraklı kalabalığa rağmen kendimi son derece güvende hissediyorum" diye yazmış.
-
Ticari merkez vurgusu: Erzincan'ı "Küçük Asya'nın doğu kısmındaki en önemli ticaret merkezlerinden biri" olarak tanımlıyor.
-
İklim hayranlığı: Sivas'ın soğuk ikliminden sonra Erzincan'ı "neredeyse tropikal" bulduğunu ve ovadaki verimli topraklardan etkilendiğini anlatıyor.
KÖYLÜLERİN ASİL DAVRANIŞI: "PARA KABUL ETMEDİLER, BEN DE ÇOCUKLARA HARÇLIK VERDİM"
Seyahatnamesinde Anadolu insanını bazen "yarı medeni" gibi dönemin klişe ifadeleriyle tanımlasa da, Stevens'ın Erzincan'a dair izlenimleri son derece olumluydu. Yol üzerindeki köylülerin kendisine meyve ikram ettiğini, ancak hiçbirinin karşılığında para kabul etmediğini hayranlıkla anlatıyordu. Bu durumdan oldukça etkilenen gezgin, kendi notlarında, "Hiçbiri parayı kabul etmedi. Bunun üzerine ben de çocuklara harçlık verdim," ifadelerine yer vererek, Erzincan'daki bu sıcak ve çıkar gütmeyen insanlık dersinden duyduğu memnuniyeti dile getiriyordu.
Stevens'ın Erzincan İzlenimlerinin Özeti (Sayfa 379-381)
1. Şehrin Fiziksel Görünümü ve Konumu:
-
Stevens, Erzincan'ı "ova üzerinde, etrafı dağlarla çevrili, uzaktan oldukça etkileyici görünen" bir şehir olarak tasvir ediyor.
-
Şehrin geniş bir ovanın ortasında, uzaktan bakıldığında yemyeşil ağaçlar ve bahçeler arasında güzel bir manzara sunduğunu yazıyor.
2. Halkın Sıcak ve Misafirperver Karşılaması:
-
Şehre girişi, o dönem için olağanüstü bir sakinlik ve huzur içinde geçmiştir. Onu meraklı ama son derece dostane bir kalabalık karşılamıştır.
-
Notlarında, insanların ona "hoş geldin" anlamında gülümsediklerini ve dostluk gösterisinde bulunduklarını özellikle vurgular. Bu, daha önceki bazı duraklarda yaşadığı gürültülü ve itiş kakışlı karşılamalardan çok farklıdır.
3. Bir Hanın Avlusunda İstirahat:
-
Şehirde bir hanın avlusuna yerleşir. Burada, etrafını saran meraklı ama kibar kalabalığa rağmen, kendini güvende hissettiğini ve huzurla dinlendiğini anlatır.
-
Burada halkla etkileşimi, onun Anadolu'daki en olumlu deneyimlerinden biridir.
4. Coğrafi ve Ticari Önemi:
-
Erzincan'ı, "Küçük Asya'nın (Anadolu) doğu kısmındaki en önemli ticaret merkezlerinden biri" olarak tanımlar.
-
Şehrin, İran ve diğer doğu bölgelerinden gelen kervan yollarının üzerinde önemli bir durak olduğunun altını çizer.
5. İklim ve Doğal Güzellik:
-
Stevens, Erzincan Ovası'nın verimliliğinden ve güzelliğinden etkilenmiştir.
-
İklimi "Sivas'ın soğuk, rüzgarlı havasından sonra neredeyse tropikal" olarak nitelendirir. Bu onun için büyük bir rahatlama ve keyif kaynağı olmuştur.
Stevens'ın İlham Verdiği Trajedi: Frank Lenz ve Erzincan Bağlantısı
Thomas Stevens'ın başarısı, onu takip eden diğer maceracılar için de ilham oldu. Ancak bu takipçilerden Amerikalı Frank Lenz'in hikayesi trajikleşti. Lenz, 1894'te Stevens'ın rotasının tersini izlerken Anadolu'da kayboldu. Yapılan araştırmalar sonucunda, Erzurum civarında, dönemin Hamidiye Alayları'na bağlı bir aşiret reisi tarafından öldürüldüğü ortaya çıktı.
Bu trajik olayın Erzincan ile doğrudan bir bağı bulunuyor. Tarihi kayıtlar, Hamidiye Alayları'nın en önemli üslerinden birinin ve Karapapak gibi güçlü aşiretlerin oluşturduğu alayların Erzincan'da konuşlandığını gösteriyor. Lenz'in kaybolduğu güzergâhın Erzincan bölgesinden geçtiği düşünüldüğünde, bu trajedinin perde arkasında, Stevens'ın bir asır önce pedal çevirdiği bu topraklardaki siyasi ve sosyal gerilimlerin yattığı anlaşılıyor. Aynı coğrafya, bir gezgine sıcak gülümsemeler sunarken, bir diğerine ise amansız bir kader hazırlamıştı.
Bir Asırlık Tanık
Bisiklet tarihçisi Aydan Çelik, Stevens'ın notlarının önemini şu sözlerle vurguluyor:
"Stevens'ın Erzincan izlenimleri, sadece bir gezginin günlüğü değil, 19. yüzyıl sonu Anadolu'sunun sosyal ve ekonomik yapısına ışık tutan tarihi bir belgedir. Erzincan'ın o dönemki canlı ticaret hayatı ve misafirperverliği, bu notlarla ölümsüzleşmiştir."
Modern Erzincan'ın Tarihi Kökleri
Stevens'ın 139 yıl önce betimlediği ticari canlılık ve misafirperverlik, günümüz Erzincan'ının da en belirgin özellikleri olarak öne çıkıyor. Gezginin "ova üzerinde, etrafı dağlarla çevrili, uzaktan oldukça etkileyici görünen" şeklinde tasvir ettiği Erzincan, bugün de Doğu Anadolu'nun önemli ticaret ve tarım merkezlerinden biri olma özelliğini sürdürüyor.