Evrenin doğumundan sadece 300 milyon yıl sonrasına ait bir galakside, gökbilimciler oksijen izlerine rastladı. 2024 yılında James Webb Uzay Teleskobu tarafından keşfedilen ve şimdiye dek gözlemlenen en uzak galaksi olarak kayıtlara geçen JADES-GS-z14-0, şimdi de içerdiği ağır elementlerle bilim dünyasını şaşkına çevirdi.
Yaklaşık 13,4 milyar ışık yılı uzaklıkta yer alan bu galaksiden gelen ışığın Dünya’ya ulaşması, evrenin oluşumundan sadece %2’lik bir zaman dilimine işaret ediyor. Ancak bu kadar genç bir evrende oksijen gibi ağır elementlerin varlığı, astrofizikçilerin galaksi evrimiyle ilgili varsayımlarını derinden sarsıyor.
Avrupa Güney Gözlemevi'nin de katkı sunduğu ALMA (Atacama Büyük Milimetre/Milimetre-altı Dizisi) teleskoplarıyla yapılan gözlemler, JADES-GS-z14-0 galaksisinde beklenenden 10 kat fazla ağır element bulunduğunu ortaya koydu. Bu keşif, galaksilerin ilk dönemlerde çok daha hızlı oluşup gelişmiş olabileceğini gösteriyor.
Yıldızlardan Gelen Mesaj
Normalde galaksiler, yaşamlarına hidrojen ve helyum gibi hafif elementlerle başlar. Ancak yıldızların ömürlerinin sonuna gelmesiyle meydana gelen süpernova patlamaları, galaksilere oksijen gibi daha ağır elementleri kazandırır. Bu döngü, galaksilerin kimyasal evriminde önemli bir rol oynar.
Bilim insanları ise şimdiye kadar evrenin bu kadar erken dönemlerinde bu sürecin tamamlanmış olamayacağını düşünüyordu. Ancak ALMA’dan gelen veriler, bu varsayımı sorgulatıyor. JADES-GS-z14-0’ın bu kadar genç yaşta oksijen içermesi, yıldızların ve galaksilerin evriminin düşünüldüğünden çok daha hızlı gerçekleştiğini ortaya koyuyor.
Milimetrik Doğrulukta Ölçüm
Oksijenin varlığı sadece şaşırtıcı değil, aynı zamanda bilimsel anlamda çok değerli. Çünkü bu tespit, JADES-GS-z14-0 galaksisinin uzaklığının da %0,005’lik belirsizlik oranıyla son derece hassas bir şekilde ölçülmesini sağladı. Bu da, 1 kilometrelik bir mesafenin sadece 5 santimetre hata payıyla ölçülmesine eşdeğer bir doğruluk anlamına geliyor.
Uzay ve Yeryüzü Teleskopları El Ele
JADES-GS-z14-0 ilk olarak James Webb Uzay Teleskobu tarafından görüntülenmiş olsa da, bu galaksinin uzaklığının kesinleştirilmesi ve kimyasal içeriğinin belirlenmesinde yer tabanlı ALMA teleskoplarının rolü büyük. Bu iş birliği, evrenin en uzak ve en eski yapılarının anlaşılmasında farklı teleskop teknolojilerinin nasıl tamamlayıcı roller üstlendiğini gözler önüne seriyor.
Yeni Sorular, Yeni Ufuklar
Erken evrende oksijen gibi ağır elementlerin bulunması, gökbilimcileri evrenin ilk galaksilerinin oluşum hızını yeniden düşünmeye itiyor. JADES-GS-z14-0 galaksisi, yalnızca bilimsel bir dönüm noktası değil; aynı zamanda evrenin tarihine dair bildiklerimizi derinlemesine sorgulamamıza yol açan bir pencere.