Antalya’nın Kepez ilçesinde, Varsak Ovası’na hâkim bir platonun üzerinde yer alan Lyrboton Kome, yalnızca zeytinyağı üretimiyle değil, mimarisiyle de antik dünyanın nasıl işlediğine dair çarpıcı ipuçları sunuyor. Perge’ye bağlı bir “zeytinyağı organize sanayi bölgesi” olarak bilinen yerleşim, doğal kayaların kullanıldığı kapı, geçit ve sokaklarıyla dikkat çekiyor.
Yerleşimin ana girişi, ovaya bakan ve aynı zamanda doğal bir savunma hattı oluşturan kayalığa oyularak yapılmış. Bu kapıdan girenleri, antik çağda yalnızca bir yerleşim değil; aynı zamanda düzenli bir yönetim ve denetim sistemi karşılıyordu.
İki mahalleden oluşan Lyrboton Kome’de, Batı Mahallesi’nden Doğu Mahallesi’ne geçiş de yine kayaya oyulmuş özel bir geçitle sağlanıyor. Daha geniş bir alana yayılan Doğu Mahallesi, yerleşimin sivil ve dini merkezi konumunda. Dört kilise, hamam, anıt mezarlar ve villalar bu mahallede yer alıyor. Bu yapı yoğunluğu, bölgenin sadece üretim değil, sosyal ve dini yaşam açısından da güçlü bir merkez olduğunu gösteriyor.
Yerleşimin girişinde bulunan Batı Mahallesi ise daha resmi bir kimlik taşıyor. Lyrboton Kome’nin simgesi haline gelen Arete Kulesi bu alanda yükseliyor. Antik dönemde tüccarların ve yabancı ziyaretçilerin ilk karşılandığı yer de burasıydı. Ana kapıdan geçenler, doğrudan Lyrboton Kome yönetimiyle Batı Mahallesi’nde muhatap oluyordu.
Ana kapı ile Arete Kulesi arasında yer alan büyük yapının işlevi kesin olarak bilinmese de, araştırmalar buranın idari bir merkez olabileceğine işaret ediyor. Gümrük hizmetlerinin verildiği, yerleşimin yöneticisi olan ve “komarkhes” olarak adlandırılan muhtarın görev yaptığı bir bina olması kuvvetle muhtemel. Yapının hemen arkasında yükselen Arete Kulesi de bu resmi işlevi destekler nitelikte.
Kayaya oyulmuş kapıları, mahalleleri ve yönetim yapılarıyla Lyrboton Kome, ziyaretçilerine yalnızca bir antik kent değil; üretim, ticaret ve yönetimin iç içe geçtiği organize bir yaşam modelini sunuyor. Bu özellikleriyle Lyrboton Kome, Antalya’nın saklı tarih hazineleri arasında merak uyandıran bir durak olmayı sürdürüyor.
