Erzincan’a 88 kilometre uzaklıkta, 1592 kilometrekarelik bir alana yayılan Tercan ilçesi, 2014 yılı nüfus sayımına göre 17.771 kişilik nüfusu ile sakin ama derin bir tarihe sahip. Urartular ve Asurlular’ın etki alanı içinde kalan bölge, zamanla Medler, Persler, İskender İmparatorluğu, Araks Devleti ve Roma İmparatorluğu egemenliğine girdi.

Malazgirt Zaferi’nden sonra Mengücek Beyliği yönetimine geçen Tercan, Eretna Beyliği dönemini yaşadıktan sonra Timur’un saldırılarına uğradı ve uzun yıllar Akkoyunlular’ın hakimiyetinde kaldı. Otlukbeli Savaşı’nın (1473) ardından Osmanlı topraklarına katılan ilçe, Kanuni Sultan Süleyman döneminde kesin olarak Osmanlı egemenliğine girdi.

Kadın Hükümdar Mama Hatun ve Külliyesi

Saltukoğulları Hükümdarı II. İzzettin Saltuk’un kızı Mama Hatun, 1191 yılında Saltukoğulları Beyliği’nin hükümdarı oldu. Eyyubiler’in Ahlat kuşatmasında orduların başında yer alan Mama Hatun, güçlü kişiliğiyle on yıl boyunca hüküm sürdü.

Siyasi yaşamdan çekilmesinin ardından Tercan’da yaşamını sürdüren Mama Hatun, burada kervansaray, hamam, mescit ve kendi türbesinden oluşan bir külliye inşa ettirdi. Orta Çağ Türk mimarisinin dikkat çekici örneklerinden biri olan bu külliye, bugün de Tercan’ın simgesi olarak ayakta duruyor.

Mama Hatun Türbesi

Saltuklu dönemine ait türbe, 1192 yılında vefat eden Mama Hatun için yapılmıştır. Mimarı Ahlatlı Ebul-nema bin Mufaddalü’l-Ahval’dır. Anadolu türbe mimarisi içinde dairesel planlı yapısıyla tek örnek olma özelliğini taşır.

Sarımsı kesme kireç taşından inşa edilen türbe, iki katlı bir yapıdır. Alt kısmında mezar odası, üst kısmında ise mescit yer alır. Taçkapısı mukarnas dolgu, geometrik motifler ve üzüm salkımı süslemeleriyle bezeli olan yapı, Ahlat kümbetlerinin izlerini taşır.

Mama Hatun Kervansarayı, Hamamı ve Mescidi

Türbenin 30 metre doğusunda bulunan kervansarayın 13. yüzyılda yapıldığı tahmin edilmektedir. Osmanlı kent hanları planında olan yapı, sarımsı kesme taşlarla inşa edilmiştir. Çevresinde 16 silindirik yarım kule bulunur. Ortasında avlu, iki yanında ise uzun ahırlar ve hücreler yer alır.

Kervansarayın kuzeydoğusunda bulunan hamamın aynı dönemde yapıldığı düşünülmektedir. Külliye içinde Evliya Çelebi’nin bahsettiği mescit ise I. Dünya Savaşı sırasında yıkılmış, yerine daha sonra bir cami yapılmıştır.

Tercan’ın Diğer Tarihi Zenginlikleri

  • Çadırkaya Tepesi, Şirinli Kale, Şirinkayalar Mağaraları ve Vank Kilisesi, ilçenin ören yerleri arasındadır.

  • Kötür Köprüsü, Tuzla Suyu ile Karasu’nun birleştiği noktada yer alır. Günümüze yalnızca ayakları ulaşmıştır.

  • Pekeriç (Çadırkaya) Kalesi, kayaya oyulmuş odaları, merdivenleri ve sarnıçlarıyla dikkat çeker.

  • Abrenk (Vank) Kilisesi, Üçpınar köyü yakınında bulunur. Giriş kapısındaki 1854 tarihli kitabe ve iki dikili taş, Selçuklu dönemi izlerini taşır.

  • Kefrenci Tapınağı, Pers özellikleriyle öne çıkar.

  • Oklu Baba Türbesi, savaşta okla şehit düşen bir ermişe ait olduğu rivayet edilen bir mezarlıktır.

  • Ağ Baba, Akyurt köyü yakınlarında yer alır; yöre halkı tarafından kutsal kabul edilip ziyaret edilir.

Tercan, tarih boyunca sayısız medeniyete ev sahipliği yapmış, kadın hükümdar Mama Hatun’un izleriyle şekillenmiş bir açık hava müzesi gibidir. Her taşında tarih, her yapısında kadim bir hikâye gizlidir.

Muhabir: Merve Kiraz