Kalp dışındaki atardamarlarda daralma ve tıkanmalara neden olan periferik arter hastalığı (PAH), özellikle bacak ve beyin damarlarını etkileyen ciddi bir dolaşım sorunudur. Kol, bacak, iç organlar gibi hayati bölgeleri besleyen damarların iç yüzeyinde zamanla biriken plaklar, kan akışını zorlaştırır ve bu da dokuların yeterince beslenememesine yol açar.
Hastalığın Nedenleri Nelerdir?
PAH’nın temel nedeni, yıllar içinde damar duvarlarında biriken kolesterol ve zararlı maddelerin yol açtığı **ateroskleroz (damar sertliği)**dir. Bu sertleşme, damarın esnekliğini kaybetmesine ve zamanla tıkanmasına neden olur. Ayrıca ani gelişen damar pıhtıları da damarda ani tıkanmalara ve dokularda hızlı beslenme kaybına yol açabilir.
Kimler Risk Altında?
Bazı gruplar periferik arter hastalığı için daha yüksek risk taşır. Bunlar arasında:
65 yaş ve üzerindeki bireyler
Ailesinde damar hastalığı öyküsü bulunanlar
Sigara kullananlar
Diyabeti olan kişiler
Hipertansiyon ve yüksek kolesterol hastaları
Kronik böbrek yetmezliği bulunanlar
Obezite ve hareketsiz yaşam tarzına sahip kişiler yer alıyor.
Periferik Arter Hastalığının Belirtileri
Hastalığın belirtileri, tıkanan damarın beslediği organa göre değişiklik gösterebilir. Ancak en yaygın belirtiler bacaklarda gözlemlenir:
Yürürken veya merdiven çıkarken bacaklarda ağrı ve kramp
Bacaklarda soğukluk, soluk görünüm veya morarma
Tüy dökülmesi ve tırnak kalınlaşması
Kaslarda güçsüzlük ve incelme
Gelişmiş vakalarda istirahatte bile ağrı ve ayakta yara oluşumu
İlerlemiş ve tedavi edilmemiş durumlarda bu şikayetler, bacağın kaybedilmesine kadar gidebilir.
Tanı Nasıl Konulur?
Periferik arter hastalığı genellikle fiziksel muayene sırasında nabız kontrolüyle anlaşılabilir. Daha sonra kol ve bacak tansiyonlarının karşılaştırılmasıyla elde edilen “ayak-bilek basınç indeksi (ABI)”, tanıya ışık tutar. Gerekli görülmesi halinde renkli Doppler ultrason, BT anjiyo gibi ileri görüntüleme yöntemlerine başvurulur. Hastalık bazen bel fıtığı, kas problemleri ya da toplardamar yetmezliği gibi farklı hastalıklarla karıştırılabilir. Bu nedenle doğru tanı büyük önem taşır.
Tedavi Süreci Nasıl İşler?
Her hastaya doğrudan cerrahi işlem uygulanmaz. Öncelikle:
Düzenli egzersiz
Sağlıklı beslenme
Sigaranın bırakılması
Şeker, tansiyon ve kolesterol kontrolü gibi yaşam tarzı değişiklikleriyle tedaviye başlanır.
Şikayetleri olan hastalara ayrıca kan sulandırıcı ilaçlar ve kolesterol düşürücü statinler verilir. En az 6 aylık bu süreçte belirtilerde azalma görülürse tedaviye bu şekilde devam edilir. İlaçlar hastalığı tamamen geçirmese de ilerlemesini engelleyebilir.
Girişimsel ve Cerrahi Tedavi Yöntemleri
Yaşam tarzı değişiklikleri ve ilaç tedavisine rağmen yeterli yanıt alınamayan durumlarda girişimsel tedaviler devreye girer.
Kapalı (Endovasküler) Yöntemler
Hastaların büyük çoğunluğu kasık bölgesinden yapılan iğne deliği kadar küçük bir girişimle tedavi edilebilir. Damar içindeki tıkanıklıklar:
İlaçlı balonlar
Stent uygulamaları ile açılabilir.
Özellikle diz üstündeki bölgelerde stent tercih edilirken, diz altı tıkanıklıklarında dikkatli olunmalıdır.
Aterektomi (Damar Tıraşlama)
Bu yöntemde damardaki plaklar özel cihazlarla temizlenir. Plak yükü azaldıktan sonra damar, balon ile genişletilerek tedavi edilir. Bu yöntem, stent ihtiyacını azaltması açısından avantaj sağlar.
Açık Cerrahi Müdahale
Eğer kapalı yöntemlerle sonuç alınamazsa, bypass ameliyatı gündeme gelir. Tıkanıklığın konumuna göre karın, kasık veya diz bölgelerinden müdahale edilerek, damar tıkanıklığı bypass yöntemiyle aşılır. Bu işlemde hastanın kendi toplardamarı ya da yapay damar kullanılır. Karın bölgesine yapılan ameliyatlarda hastanede kalış süresi 5-7 günü bulabilirken, daha alt seviyelerdeki müdahaleler için bu süre genellikle 2-3 günle sınırlıdır.
İhmal Edilirse Ne Olur?
Erken tanı konulup müdahale edilmezse, PAH ciddi komplikasyonlara yol açabilir. İleri evrede, yapılan tüm tedavilere rağmen parmak, ayak hatta bacak kaybı gibi dramatik sonuçlar yaşanabilir.
Önlem Hayat Kurtarır
Periferik arter hastalığından korunmak için:
Hareketsiz kalmaktan kaçınılmalı
Sağlıklı beslenme alışkanlıkları benimsenmeli
Sigara kesinlikle bırakılmalı
Risk grubundakiler düzenli olarak kalp ve damar cerrahlarına başvurmalı
Sağlıklı bir yaşam için dolaşım sistemine gereken önem verilmeli, bacaklardaki her türlü ağrı, uyuşukluk ve renk değişikliği göz ardı edilmemelidir. Unutulmamalıdır ki periferik arter hastalığı, erken müdahaleyle kontrol altına alınabilen ama ihmal edilirse uzuv kaybına neden olabilecek ciddi bir damar rahatsızlığıdır.