Arıların doğadan topladığı reçinelerle ürettiği doğal bir savunma malzemesi olan propolis, hem kovanları koruyor hem de insan sağlığı için pek çok fayda sağlıyor. Antik çağlardan beri bilinen bu madde, günümüzde bağışıklık sistemini destekleyici etkileriyle öne çıkıyor.
Propolis Nedir ve Nasıl Oluşur?
Propolis, arıların ağaçların tomurcuklarından, gövdesinden ve yapraklarından topladığı reçineleri balmumu ve enzimlerle karıştırarak ürettiği yapışkan bir maddedir. Arılar, bu maddeyi kovan girişlerini kapatmak, petekleri güçlendirmek ve dış tehditlere karşı hijyen sağlamak amacıyla kullanır. Renk tonu bulunduğu bölgedeki bitki örtüsüne bağlı olarak değişir. Genellikle koyu kahverengi olan propolis, yeşil, kırmızı ya da siyaha çalan tonlarda da olabilir.
Yunanca kökenli olan "propolis" kelimesi "şehri savunmak" anlamına gelir. Bu adlandırma, arıların kolonilerini koruma amacıyla bu maddeyi kullanmalarından kaynaklanır.
Propolisin Temel Özellikleri
Propolis; bakteri, virüs, mantar ve diğer mikroorganizmalarla savaşma kapasitesine sahip doğal bir koruyucu özelliğe sahiptir. Sahip olduğu antiseptik, antibakteriyel, antiviral ve antifungal özelliklerle arılar kadar insanlar için de değerli bir bileşendir.
Besin Değeri ve İçeriği
Ham propolis; yaklaşık %50 oranında bitki reçinesi, %30 balmumu, %10 aromatik yağ, %5 polen ve %5 diğer bileşenlerden oluşur. Bu yapının içinde çok sayıda vitamin ve mineral bulunur. B1, B2, B6, C ve E vitaminleriyle birlikte çinko, demir, magnezyum, potasyum, kalsiyum gibi vücut için önemli elementleri içerir.
Ayrıca güçlü antioksidan bileşikler olan flavonoidler ve fenolik asitler bakımından da zengindir. Propolis, portakaldan yaklaşık 500 kat daha fazla bioflavonoid içerir. Ancak doğal hali sindirimi zorlaştıran balmumu içerdiği için genellikle işlenmiş hali tercih edilir.
Propolis Ne İşe Yarar?
Bilimsel çalışmalara göre propolis, yara iyileşmesini destekler, enfeksiyonları önlemeye yardımcı olur ve bağışıklık sistemini güçlendirir. Özellikle diyabetli bireylerde yavaş iyileşen yaraların onarılmasını hızlandırdığı görülmüştür. Bunun yanı sıra, ağız içi yaraları, uçuklar, diş eti sorunları ve cilt iltihaplarına karşı olumlu etkileri gözlemlenmiştir.
Diş çürümelerini önleyen yapısıyla da dikkat çeken propolis, diş plaklarının oluşumunu azaltır. Periodontit gibi diş eti rahatsızlıklarında düzenli kullanımı bakterilerin azalmasına katkı sağlar.
Eklem iltihabı (artrit) gibi hastalıkların neden olduğu şişlik ve ağrıyı hafiflettiği de araştırmalarda ortaya konmuştur. Ayrıca uçuklara yol açan herpes virüsüyle savaşta da propolisin etkili olduğu belirtilmiştir.
Faydaları Nelerdir?
Bağışıklığı destekler.
Enfeksiyon riskini azaltır.
Üst solunum yolu hastalıklarında yardımcıdır.
Cilt yaralarında ve uçuk tedavisinde kullanılır.
Diş eti ve ağız içi sağlığını korur.
Soğuk algınlığı, farenjit, bademcik iltihabı gibi rahatsızlıklarda da kullanımı yaygındır. Ayrıca propolisin akne, ülser, yanık ve iltihaplı deri hastalıklarında da iyileştirici etkiler sunduğu gözlenmiştir. Bazı çalışmalar, propolisin kanser karşıtı potansiyel taşıyabileceğini öne sürse de bu konuda kesin bilimsel kanıt henüz yoktur.
Nasıl Kullanılır?
Ham hali doğrudan tüketim için uygun olmadığından genellikle damla, kapsül, tablet, şurup, merhem veya gargara formunda kullanılır. Özellikle boğaz enfeksiyonları için sıvı formları tercih edilirken, cilt üzerindeki yaralar için propolis içeren merhemler önerilir. Uçuk tedavisinde, %0.5 ile %3 oranında propolis içeren kremler günde birkaç kez uygulanabilir. Gargara formları ise genellikle bir hafta süreyle, günde üç kez kullanılmalıdır.
Kullanım Öncesi Dikkat Edilmesi Gerekenler
Propolis genellikle güvenli kabul edilse de, arı ürünlerine karşı alerjisi olan kişilerde alerjik reaksiyonlara yol açabilir. Özellikle bal, polen ya da balmumuna duyarlılığı olan bireylerin dikkatli olması gerekir. Tahriş ya da ağız içinde ülser gibi yan etkilere neden olabileceğinden pastil ve tablet formları dikkatli kullanılmalıdır.
Hamilelerde güvenliği konusunda yeterli veri bulunmadığı için doktor onayı olmadan kullanılmaması tavsiye edilir. Emziren annelerde ise düşük dozlarda kullanım genellikle güvenlidir. Astım hastaları için propolisin risk oluşturabileceği belirtilmektedir. Bu nedenle kullanmadan önce alerji testi yaptırmak gerekebilir.
Kanama bozukluğu olan bireylerde propolisin kanı sulandırıcı etkisi olabileceği için dikkatle kullanılmalıdır. Aynı nedenle cerrahi müdahaleden önce propolis alımının bırakılması önerilir.
Ayrıca 2 yaşından küçük çocuklarda kullanılması uygun görülmemektedir.