Ozon tabakası, Dünya’yı Güneş’ten gelen zararlı morötesi ışınlara karşı adeta bir kalkan gibi koruyan, doğada kendiliğinden oluşan özel bir gaz katmanıdır. Bu tabaka, atmosferin stratosfer adı verilen kısmında yer alır ve yaşamın devamı açısından hayati bir rol oynar.
Ozon Gazı Nedir?
Ozon (O₃), üç oksijen atomunun birleşiminden oluşan renksiz ya da hafif mavi tonlarında görülebilen bir gazdır. Güneş’ten yayılan yüksek enerjili morötesi ışınlar sayesinde, atmosferdeki normal oksijen molekülleri (O₂) parçalanır ve açığa çıkan serbest oksijen atomları (O), diğer O₂ molekülleriyle birleşerek ozon gazını meydana getirir.
Ozon Tabakası Nasıl Oluşur?
Güneş’ten gelen 100-280 nanometre dalga boyundaki UVC ışınları, atmosferdeki oksijen moleküllerine çarparak onları iki ayrı atoma ayırır. Serbest kalan bu oksijen atomları, diğer O₂ molekülleriyle birleşerek O₃ yani ozon moleküllerini oluşturur. Bu doğal süreç, stratosferin üst katmanlarında sürekli olarak devam eder.
Ozonun Koruyucu Rolü Nedir?
Stratosferde biriken ozon, 280-315 nanometre dalga boyundaki UVB ışınlarını emer. Bu süreçte ozon molekülleri enerji soğurur ve tekrar O₂ ile O atomuna ayrılır. Bu döngü sayesinde, zararlı UVB ışınlarının büyük kısmı Dünya yüzeyine ulaşmadan engellenmiş olur. Bu koruma mekanizması, başta cilt kanseri ve göz hastalıkları olmak üzere pek çok sağlık sorununa karşı doğal bir savunmadır.
Fakat Her Ozon Yararlı Değil!
Her ne kadar stratosferdeki ozon yaşam için faydalı olsa da, alt atmosferde yani troposferde oluşan ozon tam tersi bir etki yaratır. Fosil yakıtların yanması sonucu ortaya çıkan hidrokarbonlar ve azot oksitler, UV ışınlarıyla etkileşerek alt atmosferde de ozon oluşumuna neden olabilir. Bu tür ozon, solunum yollarını tahriş ederek astım ve bronşit gibi hastalıkların ortaya çıkmasına yol açabilir.
Ozon Miktarı Nasıl Değişir?
Atmosferdeki ozon miktarı, oluşum ve parçalanma süreçleri arasındaki hassas dengeye bağlıdır. Güneş ışığı yoğunluğu, sıcaklık, kimyasal maddelerin miktarı ve atmosferdeki konum bu dengeyi etkileyen başlıca faktörlerdir. Bu parametrelerdeki değişiklikler, bir bölgede ozon miktarının artmasına ya da azalmasına neden olabilir. Ayrıca, atmosferdeki hava akımları da ozonun küresel dağılımında belirleyici rol oynar.