Erzincan’ın Üzümlü ilçesinde, Merkez Kale Tepesi’nde yer alan Şeyh Karpuz Mağarası, hem halk inanışları hem de tarihi dokusuyla dikkat çeken bir yer. Üzümlü Kalesi’nin yamacındaki bu mağara, yüzyıllardır yöre halkı tarafından ziyaret yeri olarak kabul ediliyor.
Kışın Ortasında Yetişen Karpuzun Sırrı
Efsaneye göre, karla kaplı günlerde mağaranın içinden yeşil dallar arasında bir karpuz biter. Kış mevsiminde karpuz yetiştiğini gören halk, buranın sıradan bir yer olamayacağını düşünür. Bu olağanüstü olay üzerine mağaranın bir ermişin türbesi olduğuna inanılır ve adı “Şeyh Karpuz Mağarası” olarak dilden dile yayılır.
Rus İşgaline Karşı “Gizli Bir El”
Bir başka rivayete göre, Rus işgali döneminde askerler kaleye doğru ilerlerken mağaradan tek bir el silah sesi duyulur. Bu sesin ardından paniğe kapılan Rus askerleri geri çekilir, halk da bu fırsatı değerlendirerek şehri kurtarır. O günden sonra mağara, koruyucu bir gücün sembolü olarak anılmaya başlar.
Efsanelerin Ardındaki Gerçek: Urartu Dönemi Kaya Mezarı
Gerçekte ise Şeyh Karpuz Mağarası, doğal kayaya oyulmuş bir kaya mezarıdır. Kaleye çıkan taş patika yolun sonunda yer alan bu yapı, yaklaşık 30 metrekare büyüklüğündedir. 58 x 128 cm ölçülerindeki dikdörtgen kapı açıklığının sağında 40 x 65 cm boyutlarında bir niş bulunur.
Küçük bir girişten sonra, 190 x 225 cm ölçülerinde ve yaklaşık 3 metre yüksekliğinde bir oda yer alır. Odanın duvarlarında biri 30 x 40 cm, diğeri 54 x 60 cm ebatlarında iki niş dikkat çeker.
Kazılarda Ortaya Çıkan Tarihi İzler
Mağara içinde yapılan kaçak kazılarda, Ortaçağ seramik parçaları ve iskelet kalıntıları bulunmuştur. Uzmanlar, bu yapının Urartu dönemine (MÖ 900–550) ait olabileceğini belirtmektedir.
Taş Duvarlardaki İzler ve Sessiz Akış
Mağaranın taş duvarlarında mum koymak için yapılmış oyuklar ve çizgisel izler göze çarpar. Ayrıca içerideki bir taştan ince bir toprak akışı dikkatle izlenebilir. Bu ayrıntılar, mağaranın hem ritüel hem de mezar işlevi görmüş olabileceğini düşündürür niteliktedir.
Efsane ile Gerçeğin Buluştuğu Nokta
Şeyh Karpuz Mağarası, efsaneleriyle halkın inancını, kalıntılarıyla da tarihî geçmişi bir arada yaşatıyor. Kimi için bir mucizenin mekânı, kimi içinse Urartu uygarlığının sessiz tanığı olan bu mağara, gizemini hâlâ korumaya devam ediyor.
