İzmir’in Foça ilçesine 7 kilometre mesafede, Menemen’den Foça’ya giderken kurumuş bir dere yatağının yanında yer alan Foça Pers Mezar Anıtı, tarih severlerin ilgisini çekiyor. MÖ 546 yılına tarihlenen ve Lidya-Likya geleneğinde Pers etkisiyle yapılmış olan bu iki katlı anıt, Anadolu’da Pers egemenliği döneminden kalma nadir eserlerden biri olarak öne çıkıyor.
Volkanik tüf kayası oyularak inşa edilen anıt mezarın alt katında mezar odası bulunuyor. Perslerin İyonya bölgesinde bıraktığı tek anıt mezar olarak dikkat çeken yapı, Heredot’un anlatımlarına göre Pers general Harpagos’un Antik Foça’yı ele geçirdiği dönemde yapılmış. Ayrıca Pers Kralı Kyros’un, Susa Kralı Abradatas ve eşi Panthea anısına bu anıtı yaptırdığı da tarihçiler arasında ileri sürülen görüşler arasında.
Anıt mezarın dikkat çeken öğeleri arasında Zerdüşt dinine özgü sahte kapı ve ateş çukuru bulunuyor. Bu özellikler, yapının Pers kültürüne ait özgün simgeler taşıdığını gösteriyor. 2000-2001 yıllarında Prof. Dr. Ömer Özyiğit yönetiminde onarılan anıt, günümüzde ziyaretçilerini tarihin derinliklerine götürüyor.
