Günlük hayatın sıradan bir anında bile fark edilmeyen bir yutma problemi, ciddi sonuçlara yol açabilir. Tıpta “aspirasyon” olarak adlandırılan bu durum, yiyecek, sıvı ya da yabancı maddelerin soluk borusuna ve hatta akciğerlere ulaşmasıyla meydana gelir. Boğazda yer alan epiglot adlı kapakçığın görevini tam yapamaması ya da bilinç kaybı gibi nedenlerle ortaya çıkan aspirasyon, solunum yollarında enfeksiyon başta olmak üzere pek çok komplikasyona zemin hazırlar. Özellikle yaşlı bireyler, yutma bozukluğu (disfaji) yaşayanlar ve bilinci kapalı hastalar risk altındadır.
Aspirasyon Belirtileri Nelerdir?
Aspirasyon, bazen çok net belirtilerle kendini gösterirken, bazı durumlarda fark edilmesi zor olabilir. En sık karşılaşılan işaretler şunlardır:
Ani ve refleksif öksürük
Boğazda bir şey kalmış hissi
Nefes darlığı Yutkunmada zorluk
Hırıltılı solunum
Göğüs ağrısı
Seste boğukluk ya da kısıklık
Ciltte morarma (oksijen yetersizliği nedeniyle) Tekrarlayan zatürre ve solunum yolu enfeksiyonları
Boğulma hissi Boğazda gıcık hissi
Belirtiler hafif ya da ciddi olabilir; bu, maddenin boyutuna ve ne kadar süreyle hava yolunu tıkadığına bağlıdır.
Aspirasyonun Nedenleri Neler?
Aspirasyonun temelinde yutma işlevini bozan durumlar yatar. En yaygın nedenler şunlardır:
• Yutma Bozuklukları (Disfaji) Yutma sırasında kasların uyumlu çalışamaması sonucu yiyeceklerin yemek borusu yerine soluk borusuna kaçması söz konusu olur. Disfaji; felç, Parkinson, ALS ve MS gibi nörolojik hastalıklar sonucu ortaya çıkabilir.
• Bilinç Kaybı Kaza, anestezi veya beyin hasarına bağlı bilinç kaybı, yutma refleksini baskılar. Bu da besinlerin yanlış yöne gitmesine neden olur.
• Reflü (GERD) Mide asidinin yukarı çıkması, soluk borusuna sızarak aspirasyon riskini artırabilir. Özellikle yatar pozisyonda yemek yiyen bireyler risk altındadır.
• Yaş İlerlemesi Yaşlanmayla birlikte reflekslerde ve kas fonksiyonlarında zayıflama meydana gelir. Bu da aspirasyona zemin hazırlar.
• Hızlı ve Dikkatsiz Yeme Yeterince çiğnenmeyen büyük lokmalar, solunum yollarına kaçabilir. Acele yemek, aspirasyon riskini ciddi şekilde artırır.
• Diş ve Ağız Sağlığı Sorunları Yetersiz ağız hijyeni ya da uygun olmayan protezler, besinlerin düzgün çiğnenmesini engelleyerek aspirasyona yol açabilir.
Tanı Süreci Nasıl İlerler?
Doktorlar öncelikle hastanın şikayetlerini ve tıbbi geçmişini değerlendirir. Fizik muayene sonrası kesin tanı için bazı testler istenebilir:
Göğüs röntgeni veya BT taraması: Akciğerde sıvı birikimi ya da enfeksiyon var mı kontrol edilir.
Videofloroskopik yutma çalışması (VFSS): Radyoopak madde içeren yiyeceklerin yutulmasıyla yapılan röntgen destekli yutma testi.
Bronkoskopi: Soluk borusuna giren madde doğrudan görüntülenerek çıkarılır.
Endoskopik yutma testi: Yutma süreci kamera yardımıyla izlenir.
Balgam ve kan testleri: Enfeksiyonların saptanması için yapılır.
Aspirasyon Nasıl Tedavi Edilir?
Tedavide ilk adım, solunum yoluna kaçan maddenin çıkarılmasıdır. Eğer kişi nefes alamıyorsa Heimlich manevrası uygulanabilir. Kronik aspirasyonlarda ise tedavi daha kapsamlı olur: Bronkoskopi ile yabancı maddeler temizlenir Oksijen desteği gerekebilir Antibiyotik tedavisi ile enfeksiyon kontrol altına alınır Gerekli durumlarda cerrahi müdahale yapılabilir Yutma terapileri ile refleksler yeniden eğitilebilir
Aspirasyonu Önlemenin Yolları
Aspirasyonu tamamen önlemek mümkün olmasa da alınabilecek önlemler şunlardır:
Lokmaları küçük parçalara ayırarak yiyin
Dik pozisyonda yemek yiyin, yemekten sonra hemen uzanmayın
Kuru yiyeceklerle birlikte sıvı da tüketin
Her lokmayı yutmadan diğerine geçmeyin
Ağız ve diş bakımına dikkat edin
Tütün ürünlerinden uzak durun
Ağır ve kızartılmış yiyecekleri sınırlayın
Yemek yerken konuşmaktan kaçının
