2024 yılının Ocak ayında, Çin’in batısındaki kurak Tarım Havzası’nda yapılan kazılarda, arkeologlar insanlık tarihinin en gizemli topluluklarından birine ait olağanüstü bir keşfe imza attı. Bronz Çağı’na, yaklaşık 3800 yıl öncesine tarihlenen bir mezarda, hayvan derilerine sarılı bir mumya, tahta bir kano benzeri tabut içinde bulundu. Bu mezar, yazılı kaydı olmayan ancak ölüm ritüelleriyle derin izler bırakan Xiaohe kültürüne aitti.
Tabutun yapısı, sıradan bir mezardan çok, bir ruhun öteki dünyaya “yolculuk” için hazırlandığını gösteriyor. Kamışlarla çevrelenmiş, kumların ortasında adeta hayali bir nehir yaratılmıştı. Bu sembolik anlatım, Xiaohe halkının, ölümü bir son değil, başka bir aleme geçiş olarak gördüklerini düşündürüyor.
Mezarın çevresine dikilmiş ahşap direklerin daha önce cinsiyet sembolleri olduğu sanılsa da, yeni yorumlar bunların “kürek” ve “demir direği” olarak tasarlandığını öne sürüyor. Yani ölü, bu dünyadan bilinmeyen sulara doğru yola çıkan bir yolcu olarak uğurlanmış olabilir.
Benzer ölüm sonrası su temsilleri antik Mısır’dan İskandinavya’ya kadar birçok kültürde görülüyor. Xiaohe mezarlarında kullanılan hayvan derileri, kafatasları ve özenle dokunmuş kumaşlar da bu yolculuğun hem bireysel hem toplumsal bir anlam taşıdığını gösteriyor.
Genetik analizler, bu toplumun dış etkiler alsa da büyük oranda izole kalmış bir soya sahip olduğunu ortaya koyuyor. Örneğin “Xiaohe Prensesi” olarak adlandırılan başka bir mumya, Ural ve Sibirya halklarıyla benzerlik taşısa da, kendi içinde bağımsız bir genetik yapıya sahip.
Xiaohe kültürünün neden ortadan kaybolduğu ise hâlâ bir sır. Arkeologlar su kaynaklarının tükenmesi, iklim değişikliği ve sosyal çöküş gibi olasılıkları inceliyor. Ancak bölgedeki zorlu coğrafi koşullar ve politik engeller, araştırmaların yavaşlamasına neden oluyor.
Yine de bu sessiz mezarlar, geçmişten bugüne uzanan etkileyici bir mesaj taşıyor: Ölüm bir son değil, başka bir yolculuğun başlangıcı olabilir. Belki de modern dünyanın unuttuğu bu kadim bilgelik, ölümle barışmanın en sade ve güçlü ifadesi.