Türk halk tiyatrosunun yüzlerce yıllık eğlence geleneği olan Orta Oyunu, halkın içinden doğmuş, halkla birlikte şekillenmiş ve kuşaktan kuşağa sözlü olarak aktarılmış bir sahne sanatıdır. Kol oyunu, zuhûrî ya da meydan oyunu gibi farklı adlarla da bilinen bu geleneksel tiyatro türü, mizah ve hicvin iç içe geçtiği doğaçlama performanslarıyla dikkat çeker.
Genellikle açık alanlarda, seyircinin tam ortasında, dekor ya da sahne düzenine ihtiyaç duyulmadan oynanan orta oyunu; hem doğaçlama tiyatro sanatının hem de halkla bütünleşik bir anlatım biçiminin en önemli örneklerinden biri olarak kabul edilir. Yazılı metne bağlı kalmadan, ustadan çırağa geçen bir bilgi ve deneyim aktarımıyla yaşatılmıştır.
Tıpkı Karagöz-Hacivat gölge oyununda olduğu gibi, Orta Oyunu da karakterler arası diyalog ve yanlış anlamalar üzerinden komedi yaratır. Ancak bu kez perde arkasında değil, seyircinin tam ortasında canlı olarak sahnelenir. Bu yönüyle halkın günlük sorunlarını, mizahi bir dille ele alırken aynı zamanda düşündürmeyi hedefler.
Orta oyununun en bilinen karakterleri Kavuklu ve Pişekâr, oyunun taşıyıcılarıdır. Kavuklu halktan biridir; saf, dobra ve zaman zaman muzipken, Pişekâr ise bilgili, kurnaz ve düzen kurucudur. İkilinin karşılıklı diyalogları ve atışmaları, oyunun en eğlenceli anlarını oluşturur.
Orta Oyununun Temel Özellikleri:
Halkın ortak ürünü, anonimdir.
Metinsiz ve doğaçlama oynanır.
Müzik ve dansla harmanlanır.
Az sayıda dekor ve sade kostümlerle sahnelenir.
Mizahın temelinde şive taklidi, yanlış anlama ve diyalog oyunları yer alır.
Halkın sorunlarını ele alır, toplumsal eleştiriyi komediyle sunar.
“Başlangıç, muhavere, fasıl ve bitiş” olmak üzere dört bölümden oluşur.
Zaman içinde tiyatronun batılılaşmasıyla birlikte etkisini yitiren Orta Oyunu, 1973 yılında son büyük temsilcisi İsmail Dümbüllü’nün vefatıyla birlikte sahnelerden çekildi. Ancak onun mirası hâlâ yaşamaya devam ediyor; geleneksel tiyatronun izlerini sürmek isteyenler için unutulmaz bir örnek olarak kültürel belleğimizde yerini koruyor.