Kardeş, hayatımız boyunca en yakınımızda olan, iyi ve kötü günlerimizde desteğini hissettiğimiz, bizimle benzer deneyimleri paylaşan özel bir yol arkadaşıdır. Ancak tüm bu duygusal bağlara rağmen, hemen herkesin bir dönem kardeşiyle rekabet içinde hissettiği anlar olmuştur. Bu durumun adı kıskançlıktır ve çocuklukta özellikle yoğun şekilde yaşanır.
Kardeş kıskançlığı, bir çocuğun sevgi ve ilgiyi paylaşma kaygısıyla tetiklenen içgüdüsel bir tepkidir. Ebeveynlerin bu durumu anlaması, tanıması ve uygun şekilde yönetmesi, hem çocukların psikolojik gelişimi hem de aile içi huzur açısından kritik öneme sahiptir.
1. Adım: Çocuğun Duygularını Anlamak
Çocuğun duygularına empatiyle yaklaşmak, süreci yönetmenin ilk şartıdır. Kendinizi şu senaryoda hayal edin: Sevdiğiniz eşiniz bir gün eve tanımadığınız birini getiriyor ve artık bu kişiyle de yaşayacağınızı söylüyor. Size hâlâ değer verdiğini belirtse de vaktinin çoğunu bu yeni kişiyle geçirmeye başlıyor. Bu durumda ne hissederdiniz? Büyük ihtimalle içsel bir çatışma, kıskançlık, dışlanmışlık…
İşte çocuklar da, evlerine yeni bir kardeş geldiğinde benzer duygularla baş başa kalırlar. Bu duyguların varlığını kabul etmek, çocuğun duygularını suçlamadan yönetebilmek için en önemli adımdır.
2. Adım: Kardeş Kıskançlığının Kaynağını Anlamak
Kardeş kıskançlığının temelinde genellikle, sevgi ve ilginin azalacağına dair duyulan kaygı yatar. Çocuk, daha önce kendisine yönelen ilginin artık bölüneceğini hatta tamamen kaybolacağını düşünebilir.
Bu kıskançlık, çoğu zaman kardeşe değil, ebeveynlerin ilgisinin azalmasına yöneliktir. Çocuk, kendini yalnız, güvensiz ya da dışlanmış hissedebilir. Kardeşin gelişi, pasif halde var olan kıskançlık duygularını harekete geçirir.
Kıskançlık Duygusunu Etkileyen Diğer Faktörler:
-
Çocuğun mizacı: Daha duyarlı veya rekabetçi yapıya sahip çocuklar daha yoğun kıskançlık yaşayabilir.
-
Yaş farkı: Yaş aralığı arttıkça kıskançlık ihtimali azalır. 3-4 yaşındaki çocuklar daha kırılgan olabilir.
-
Cinsiyet farkı: Aile içinde cinsiyetle ilgili bir beklenti varsa, bu da kıskançlığı artırabilir.
-
Çevrenin etkisi: “Artık pabucun dama atıldı” gibi cümleler çocukta kıyaslamayı ve değersizlik hissini pekiştirir.
3. Adım: Kardeş Kıskançlığının Belirtilerini Tanımak
Her çocuk kıskançlığını farklı biçimlerde ifade eder:
-
İçe kapanma: Daha az konuşur, sosyal etkileşimden uzaklaşır. Karın ağrısı, mide bulantısı gibi psikosomatik belirtiler görülebilir.
-
Gerileme davranışları (regresyon): Bebek gibi konuşma, altını ıslatma, yeniden emzik isteme gibi geriye dönük davranışlar gelişebilir.
-
Açık şekilde ifade etme: “Kardeşim hiç doğmasaydı” gibi söylemler, duyguların direkt dışavurumudur.
-
Fiziksel zarar verme: Kardeşe vurma, çimdikleme gibi tepkiler, kıskançlığın tehlikeli boyuta ulaştığını gösterir.
4. Adım: Önleyici ve Dönüştürücü Müdahale Yolları
Kardeş Gelmeden Önce Alınacak Tedbirler:
-
Hamilelik sürecinin 4. veya 5. ayında çocuğa kardeş haberi verilmeli. Zamansız bilgi, çocuğu kaygıya sürükleyebilir.
-
Soyut kavramları anlamakta zorlanan küçük çocuklara, kardeşin gelişini hikâyeler ve oyunlarla anlatmak faydalı olabilir.
-
Kardeşin odası ya da eşyaları hazırlanırken çocuğun da fikirleri alınmalı. Bu onu sürecin bir parçası haline getirir.
-
Hayatındaki büyük değişiklikler (kreşe başlama, oda değişimi vb.) doğumdan önce yapılmalı. Aksi takdirde bu değişimler bebeğe bağlanabilir.
-
Baba ya da başka bir yetişkin, çocuğun bakım süreçlerine önceden dahil olmalı. Böylece çocuk annenin ilgisinin azaldığını hissetmez.
Bebek Doğduktan Sonra Dikkat Edilmesi Gerekenler:
-
Anne bebeğe odaklanmak zorunda olsa da, fırsat buldukça çocukla birebir vakit geçirmelidir.
-
Bebek uyurken çocukla özel zamanlar yaratmak, onun sevildiğini ve önemsendiğini hissettirecektir.
-
Büyük çocuğa, kardeşini tanıması için zaman verilmeli. Zorlama olmamalı, alışma süreci doğal bırakılmalıdır.
-
Kardeşle ilgili bilgi kitapları kullanılabilir. Böylece çocuk, gerçekçi beklentiler geliştirir ve hayal kırıklığı yaşamaz.
Ne Zaman Psikolojik Destek Alınmalı?
Bazı durumlarda uzman yardımı kaçınılmaz hale gelir. Aşağıdaki belirtiler varsa destek almak faydalı olacaktır:
-
Kıskançlık duygusu uzun süre geçmiyor ve çocuğun psikolojisini derinden etkiliyorsa,
-
Kardeşe yönelik fiziksel zarar verme girişimleri varsa,
-
Ailede boşanma, kayıp ya da kronik hastalık gibi travmalar yaşanıyorsa,
-
Anne-baba çocuğa yeterince destek olamıyorsa veya çocuk sayısı fazlaysa,
-
Kardeşlerden biri anneye aşırı bağımlıysa.