Yeryüzünün büyük kısmını kaplayan okyanuslar, kıtaların çevresinde yer alan geniş su kütleleridir. Bu sular, içerdiği yüksek mineral ve tuz oranı nedeniyle tuzludur. Benzer şekilde, denizler de genellikle tuzludur ve okyanuslarla bağlantılıdır.
Denizler iki gruba ayrılır:
İç Denizler:
Karaların arasına sokulmuş, okyanuslara dar su geçitleriyle bağlanan denizlerdir. Karadeniz, Marmara ve Akdeniz bu gruba girer.
Kenar Denizler:
Kıtaların kenarında yer alan ve doğrudan okyanuslarla bağlantılı olan denizlerdir. Derinlik farklılıkları nedeniyle bu denizler okyanuslardan eşik adı verilen jeolojik yapılarla ayrılır. Japon Denizi, Çin Denizi ve Kuzey Denizi bu gruba örnektir.
Tatlı Su Kaynakları Nelerdir?
Tatlı su kaynakları, içme, tarım ve sanayi açısından hayati önem taşır. Yeryüzündeki toplam suyun yalnızca küçük bir bölümü tatlı sudur. Bu kaynaklar arasında: Buzullar Bataklıklar Göller (Bazıları) Akarsular Yer altı suları yer alır.
Göller: Tatlı mı, Tuzlu mu?
Göller, kara üzerindeki doğal çanaklarda biriken sularla oluşur. Her göl tatlı su taşımaz. Göl suyunun yapısı; bulunduğu bölgenin iklimi, kayaç türü, beslenme şekli ve gölün derinliği gibi faktörlere bağlı olarak değişkenlik gösterir. Göllerde gideğen adı verilen bir çıkış yolu varsa, bu göller genellikle tatlı sudur. Gideğeni olmayan göllerde ise su buharlaşırken tuz geride kalır ve göl zamanla tuzlu hale gelir. Örneğin Burdur Gölü, tarımda kontrolsüz su kullanımı nedeniyle gideğenini kaybetmiş ve tuz birikimi yaşamıştır.
Göllerin Oluşumuna Göre Sınıflandırılması
1. Çanak Göller Arazinin çeşitli süreçlerle aşındırılması sonucu oluşan çukurların suyla dolmasıyla meydana gelir.
2. Set Gölleri Akarsular, lav akıntıları, heyelanlar ya da buzullar gibi doğal süreçlerin oluşturduğu engellerle birikim alanı oluşur ve bu alanlarda göller gelişir.
Göl Türleri:
Tektonik Göller: Yer kabuğundaki hareketlerle oluşan çöküntü alanlarında bulunur (Hazar, Baykal, Tanganika).
Karstik Göller: Kolay çözünebilen kayaçların çözünmesiyle oluşan boşlukların suyla dolması sonucu meydana gelir (Prespa, İşkodra).
Volkanik Göller: Volkanik patlamalar sonrası oluşan çukurlarda gelişir (Japonya, İtalya örnek ülkeler).
Buzul Gölleri: Dağlık ve kutba yakın bölgelerde, buzul aşındırmasıyla oluşur.
Volkanik Set Gölleri: Lav ve kül yığınlarının vadilerin önünü kapatmasıyla oluşur.
Alüvyal Set Gölleri: Akarsuların taşıdığı alüvyonlar sayesinde oluşur.
Heyelan Set Gölleri: Toprak kaymasıyla vadilerin kapanması sonucu oluşur.
Kıyı Set Gölleri (Lagün): Kıyıya gelen dalga ve akıntıların malzeme biriktirmesiyle oluşur.
Moren Set Gölleri: Buzulların taşıdığı malzemelerin birikmesiyle meydana gelir.
Yapay Göller: Baraj gibi insan eliyle oluşturulan setlerin gerisinde oluşan göllerdir.
Karma Göller: Birden fazla jeolojik sürecin etkisiyle oluşan göllerdir (Örneğin: Ohri Gölü, tektonik + karstik kökenlidir).
Akarsular ve Özellikleri
Akarsular; kar, buz ve yağmur sularının birikmesiyle oluşan ve yatak boyunca akan tatlı su kaynaklarıdır. Kaynak noktasından, döküldükleri yere kadar geçen bölgeye akarsu yatağı denir. Akarsular su topladıkları alanlara göre açık veya kapalı havzalı olabilir.
Açık havza: Akarsu denize ulaşır.
Kapalı havza: Akarsu herhangi bir su kütlesine ulaşmadan iç bölgede sonlanır. Debi (akım hızı), iklim, yağış ve beslenme kaynaklarına göre değişir.
Yer Altı Suları ve Kaynaklar
Yağışlar sonucu yer altına sızan sular geçirimsiz tabakalar üzerinde birikerek yer altı sularını oluşturur. Bu sular çeşitli kaynaklar şeklinde yeryüzüne çıkabilir:
Vadi (Yamaç) Kaynakları Karstik Kaynaklar (Voklüz): Suda çözünebilen kayaçlardan süzülerek çıkar.
Artezyen Kaynaklar: Basınçlı yer altı suları sondajla yeryüzüne çıkar.
Fay Kaynakları: Yer kabuğu kırıkları boyunca çıkan sular genelde sıcak ve minerallidir.
Gayzerler: Volkanik bölgelerde yer altındaki sıcak suyun periyodik şekilde fışkırmasıyla oluşur.
