Türkiye’nin İç Anadolu Bölgesi'nde, Nevşehir ilinin Avanos ilçesine bağlı Özkonak kasabasında bulunan Özkonak Yeraltı Şehri, İdiş Dağı’nın kuzey yamaçlarında yer alan volkanik tüf kayalarına oyulmuş etkileyici bir antik yerleşimdir. Bölgedeki tüf yapının yumuşak olması sayesinde kolayca oyulabilen, ancak havayla temas ettiğinde sertleşen bu kayalar, eski çağlarda uzun süre yaşanabilecek alanlar oluşturmak için ideal bir zemin sunmuştur.
Derinliklere Kurulan Yaşam Alanı
Yaklaşık 40 metre derinliğe kadar inen yeraltı şehri, 10 kattan oluşmasına rağmen günümüzde yalnızca dört katı ziyaretçilere açıktır. Katlar arasında birbirine bağlanan tüneller, yaşam alanları, su kuyuları, şırahane (şarap üretim alanı), havalandırma bacaları ve sürgü taşları ile burası yalnızca bir sığınak değil, aynı zamanda günlük yaşamın sürdüğü bir yerleşim merkeziydi.
Benzersiz Savunma ve İletişim Sistemleri
Özkonak Yeraltı Şehri’ni Kaymaklı ve Derinkuyu gibi diğer Kapadokya yeraltı şehirlerinden ayıran en önemli özellik, gelişmiş iletişim ve savunma sistemleridir. Her katı birbirine bağlayan dar ve uzun borular, katlar arasında hem iletişim hem de havalandırma sağlar. Kuşatma anlarında bile içerideki hava sirkülasyonunun sağlanması bu sistem sayesinde mümkün olmuştur. Ayrıca tünellerin üzerinde düşmanların üzerine sıcak kum dökülmesini sağlayan savunma delikleri bulunur – bu özellik diğer yeraltı şehirlerinde görülmemektedir.
Tarihi Kökler: Hititlerden Roma’ya
Yeraltı şehrinin kesin inşa tarihi bilinmemekle birlikte, M.Ö. 400’lü yıllara uzandığı tahmin edilmektedir. Bölgede Geç Hitit döneminde, Kabal Federasyonu'na bağlı yerel prensliklerin var olduğu düşünülüyor. Ardından bölge sırasıyla Pers, Helenistik Krallıklar ve Roma İmparatorluğu’nun topraklarına katılmıştır. Helenistik dönemde burada 3000 kişilik bir Zeus mabedi bulunduğu rivayet edilirken, Strabon da bu bölgeyi eserlerinde “tepe” olarak tanımlamış ve mabet kalıntılarına değinmiştir.
İlk Hristiyanların Sığınağı
Roma döneminden sonra bölgeye gelen ilk Hristiyanlar, Bizans İmparatorluğu’nun baskısından ve Arap akınlarından korunmak amacıyla Özkonak çevresine yerleşmiştir. Aziz Basil öncülüğünde, kayalar oyularak güvenli yerleşim alanları oluşturulmuş ve bugünkü yeraltı şehirlerinin temelleri atılmıştır. Bu dönem, bölge tarihinin en yoğun yerleşimlerinden birine ev sahipliği yapmıştır.
Bugün Özkonak Yeraltı Şehri
Ziyarete açık olan dört katıyla bile büyüleyici bir atmosfer sunan Özkonak Yeraltı Şehri, doğal iklimi sayesinde yazın serin, kışın ise sıcak kalabilen bir yapıya sahiptir. Temizlenmeyen bölümleri hâlâ araştırmacıları ve tarihçileri bekleyen birçok sırrı barındırıyor olabilir. Özkonak Yeraltı Şehri, tarih ve arkeoloji meraklıları için Kapadokya’nın mutlaka görülmesi gereken noktalarından biridir.
Konum: Nevşehir ili, Avanos ilçesi, Özkonak Kasabası
Derinlik: Yaklaşık 40 metre
Kat Sayısı: 10 (4 katı ziyarete açık)
Özellikler: Savunma sistemleri, haberleşme boruları, taş kapılar, su kuyuları, havalandırma bacaları, şarap üretim alanları
