El-Cezeri, 12. yüzyılda yaşamış, Müslüman bir bilim adamı, mühendis ve mucit olarak bilinir. Mezopotamya'da, Artuklu Hanedanı döneminde yaşamış ve mühendislik alanında çok önemli icatlar yapmıştır. Özellikle 1206 yılında yazdığı Ustaca Mekanik Cihazların Bilgi Kitabı adlı eserinde, 50’den fazla mekanik cihazın yapımını ve çalışma prensiplerini ayrıntılı olarak açıklamıştır. El-Cezeri, robotik biliminin ve modern mühendisliğin öncülerinden biri sayılır.
Öne çıkan özellikleri ve icatları:
-
Şifreli Kilit Mekanizması: 281 trilyon kombinasyonla şifrenin kırılması neredeyse imkânsız bir kilit tasarlamıştır.
-
Eksantrik Mili ve Krank Mili: Modern makinelerde kullanılan hareket dönüştürme mekanizmalarının temelini atmıştır.
-
Su Yükseltme Makineleri: Hidroelektrikle çalışan zincir pompaları geliştirmiş, su temininde yenilikler yapmıştır.
-
Otomatlar: Hidrolik güçle çalışan, içecek servisi yapan garson, el yıkama otomatı, müzik çalan robotlar gibi pek çok otomat tasarlamıştır.
-
Müzikal Robot Grubu: Programlanabilir davul makineleri ve müzikli otomatlar tasarlamıştır.
-
Su Temin Sistemleri: Şam’da cami ve hastanelere su sağlayan mekanik sistemler geliştirmiştir.
-
Kaçış Mekanizması: Dönen çarkın dönüş hızını kontrol eden mekanizma icat etmiştir.
El-Cezeri’nin önemi:
-
Robotik ve mekanik mühendisliğin temelini atmıştır.
-
Tasarım ve inşaatta deneysel yaklaşımları kullanmıştır.
-
Mekanik kontroller, konik valf ve segmental dişli gibi kavramların öncüsüdür.
-
Mekanik tasarımlarında estetik ve işlevselliği birleştirmiştir.
-
İslam bilim tarihinin önemli bir figürüdür ve eserleri günümüzde hala araştırılmakta, incelenmektedir.
Sergi ve kaynaklar:
-
“100 Objede İslam Bilim Tarihi Sergisi” kapsamında El-Cezeri'nin icatları Cumhurbaşkanlığı Millet Kütüphanesi’nde sergilenmiştir (12 Temmuz 2021 tarihine kadar).
-
Eserlerinin en eski el yazması Topkapı Sarayı Kütüphanesi’nde bulunmaktadır.
