Trikotillomani, kişinin kendi saçını, kaşını, kirpiğini veya vücut kıllarını defalarca tekrar ederek yolduğu, dürtü kontrol bozuklukları arasında yer alan ciddi bir durumdur. Saç koparma davranışı genellikle stres, gerginlik veya içsel rahatlama ihtiyacının sonucunda ortaya çıkar. Kısa vadede geçici rahatlama sağlasa da, uzun dönemde suçluluk, utanç, sosyal çekilme ve psikolojik yıpranmaya yol açabilir. Saçsız bölge büyüdükçe, durum estetik değil psikolojik boyutuyla da yaşam kalitesini derinden etkiler.
Kimlerde Görülür?
Çocuklarda (genellikle 3–10 yaş arası) sık görülür ve daha çok alışkanlık kaynaklıdır.
Yetişkinlerde sıklıkla kaygı ve depresyonla birlikte seyreder.
Genetik yatkınlık, ailede benzer bozukluklar risk düzeyini artırabilir.
Travma, stresli dönemler veya yaşam değişimleri tetikleyici olabilir.
Saç Dökülmesi ve Ayırıcı Tanı
Saç yolma farklı bölge ve desenlerde kıl dökülmesine yol açar. Saç derisinde kısa kırık saçlar, boşluklar ve kabuklanma görülebilir. Alopesi areata gibi otoimmün dökülmelerden farkı, davranışın psikolojik ve tekrarlı bir eylem olmasıdır. Bu nedenle tanı, dermatologla psikiyatrist iş birliğiyle yapılmalıdır.
Belirtiler Nelerdir?
Fiziksel Bulgular
Saç, kaş, kirpiklerde asimetrik boşluklar ve kırık saç telleri
Tahriş, kabuklanma veya hafif yaralar
Davranış Özellikleri
Yalnızlık veya stres altında artan yolma dürtüsü
Yolunan kılı oynama, koparıp biriktirme veya ağıza götürme
Sonrasında suçluluk, pişmanlık hissi
Psikolojik Etkiler
Artan kaygı, utanç, kontrol kaybı hissi
Sosyal çekilme ve depresif belirtiler
Nedenleri Nelerdir?
Bu durum, biyolojik, psikolojik ve çevresel faktörlerin etkileşimiyle oluşur:
Genetik Yatkınlık:
Ailede OKB, tırnak yeme gibi dürtü bozuklukları varsa risk artar.
Stres & Travma:
Aile çatışması, sınav baskısı, taşınma gibi stresli yaşam olayları tetikleyici olabilir.
Nörolojik Faktörler:
Dopamin ve serotonin dengesizlikleri, impuls kontrolü iyileştirme zorlukları yaratabilir.
Eşlik Eden Psikiyatrik Durumlar:
OKB, anksiyete, depresyon, DEHB gibi rahatsızlıklar sıklıkla eşlik eder.
Tanı Yöntemleri
Balıklı bir yaklaşım gerekir; fiziki bulgular ve psikiyatrik değerlendirme ortak yürütülür:
Fiziksel Muayene:
Saçlı deride asimetrik dökülme analiz edilir.
Psikolojik Ölçekler:
MGH Hairpulling Scale, Beck Anksiyete & Depresyon Ölçekleri gibi araçlarla değerlendirme yapılır.
Ayırıcı Tanı:
Alopesi areata, egzama, mantar gibi diğer saç dökülmeleri dışlanır.
Tedavi Seçenekleri
Trikotillomani için çok yönlü ve kişiye özel terapi stratejileri uygulanır:
Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT):
Dürtüleri fark etmeye, tetikleyicileri tanımaya ve alternatif davranış geliştirmeye odaklanır.
Alışkanlık Tersine Çevirme (HRT):
Saç çekme yerine stres topu sıkmak gibi işlevsel alternatifler önerilir.
İlaç Tedavisi:
SSRI grubu antidepresanlar, düşük doz antipsikotikler veya anksiyolitikler gerektiğinde destek sağlar.
Aile Terapisi & Destek Grupları:
Özellikle çocuklarda aile içi iletişim ve destek süreci güçlendirilir.
Tamamlayıcı Yöntemler:
Mindfulness, nefes egzersizleri, sanat terapisi gibi teknikler, stresle başetme kapasitesini artırır.
Baş Etme Stratejileri
Stres Yönetimi:
Düzenli fiziksel aktivite, yeterli uyku, molalar ve yaratıcı uğraşlar önerilir.
Mindfulness & Meditasyon:
Dürtüleri anlama ve kontrol etme becerisini destekler.
Sağlıklı Yaşam Tarzı:
Dengeli beslenme, dijital detokslama ve sosyal etkileşim önemlidir.
